Patrijarh Varnava

Izvor: Protojerej mr Aleksandar D. SREDOJEVIĆ

Patrijarh Varnava, u civilstvu Petar, rodio se 29. avgusta 1880. u Pljevljima, od roditelja Đorđa i Krsmanije. Osnovnu školu završio je u Pljevljima, a potom bogosloviju u Prizrenu.

Kao pitomac Sinoda poslat je u Petrovgrad na Duhovnu akademiju, koju je završio 1905, a iste godine prima monaški postrig od episkopa Sergija, rektora bogoslovije, dobivši ime Varnava (sin utehe). Ubrzo je postao đakon, pa prezviter. U Carigrad odlazi 1905. za sveštenika poslanstva Srbije, gde sarađuje u časopisu „Carigradski glasnik“, jedinim srpskim novinama u Otomanskoj imperiji. Postaje veoma blizak Svetom sinodu Carigradske Patrijaršije, koji ga bira 18. marta 1910. za episkopa, a već 10. aprila, na Lazarevu subotu, hirotonišu ga u hramu Svetog Đorđa u Carigradu za dabarsko-velešku eparhiju, sa titulom episkop glavički.

ODBRANA SRPSTVA
Na pomenutoj eparhiji, episkop Varnava veoma se angažovao na odbrani srpstva i pravoslavlja, a u Južnoj Srbiji je uveo crkvene sudove. Tragične 1915. povlači se sa kraljem i vladom na Krf, odakle biva poslat u diplomatsku misiju u Rusiju. Po završetku rata administrirao je svim eparhijama u Južnoj Srbiji i izvršio reorganizaciju crkvenog života na tim prostorima. Vaspostavljanjem Pećke Patrijaršije 17. septembra 1920. Varnava postaje mitropolit skopski, a po Dimitrijevoj smrti, 1930. je izabran za patrijarha SPC. U vreme Varnave konačno je donet Ustav SPC, na kome se radilo u prethodnoj deceniji. Varnava je za kratko vreme osvetio dosta hramova, a započeta je i izgradnja hrama Svetog Save. Između ostalih, podignuta je Bogorodičina Crkva u Kajmakčalanskoj ulici, u kojoj ima udela i zaostavština patrijarha Dimitrija, podignut je manastir Vavedenje, kao i današnja zgrada Patrijaršije. Zbog kratkoće života nije uspeo da otvori crkveno-muzičku Akademiju, kao ni da pokrene dnevne patrijaršijske novine.
Posle ubistva kralja Aleksandra 1934. nastupili su teški dani za Kraljevinu, koja je imala velikih problema, unutrašnjih i spoljašnjih. Jedan od problema bio je pritisak Rimokatoličke crkve da Kraljevina Jugoslavija potpiše konkordat, čime bi Sveta Stolica sa svojim vernicima bila u povlašćenom položaju. To se u praksi već i dešavalo, jer su rimokatolici lakše dobijali dozvole za gradnju novih hramova bez prikupljenog građevinskog materijala i bez prikupljene dokumentacije, dok se to od pravoslavnih uredno tražilo. Konkordat sa Vatikanom bio bi u suprotnosti sa Vidovdanskim ustavom i sa Crkvenim ustavom, jer bi Srpska pravoslavna crkva postala drugorazredna Crkva. Za konkordat je bila vlada Milana Stojadinovića, a protiv patrijarh Varnava i cela jerarhija, među kojima se najviše isticao episkop Nikolaj, sveštenstvo, monaštvo i verni narod. Odasvud su patrijarhu i episkopima stizale podrške crkvenih odbora, naroda i pojedinaca. Koliko je atmosfera bila naelektrisana vidi se po tome što je Vlada zabranila patrijarhovu Božićnu poslanicu. Velika svenarodna litija, koja je 1937. krenula iz Saborne crkve predvođena episkopom Simeonom (Stankovićem) u znak protesta protiv konkordata i njegovog verifikovanja u skupštini, bila je napadnuta od policije čiji je ministar bio rimokatolički župnik Anton Korošec. U metežu je vladika udaren kundakom u grudi i palicom po glavi, pa je razbijene glave i obliven krvlju odnet u bolnicu na lečenje, kao i mnoštvo drugih isprebijanih i povređenih sveštenih lica i vernika. U ovim dramatičnim danima episkop Nikolaj obratio se i pismeno ministru Korošecu u vezi napada policije na mirne pravoslavne učesnike litije, čija je krv u odbrani pravoslavlja prskala ulice grada svetog despota Stefana Lazarevića.
Posle balkanskih ratova, Beogradska mitropolija je dobila tri nove episkopije: Skopsku, Veleško-debarsku i Prizrensku. Posle Prvog svetskog rata, 1920. je ugašena Veleško-debarska, a obnovljene su Ohridska, Bitoljska, Štipska i Braničevska episkopija. Tako je mitropolija imala 11 episkopija. To su Beogradska, Šabačka, Žička, Niška, Braničevska i Timočka u severnoj Srbiji, a u južnoj Srbiji Skopska, Prizrenska, Ohridska, Bitoljska i Štipska. Sve one delovale su po zakonima za Kraljevinu Srbiju iz 1890. U svim eparhijama, upravnu sudsku vlast vršili su duhovni sudovi, čiji su predsednici bili protoprezviteri. Sudije je postavljao kralj, po predlogu episkopa i ministra vera. U severnoj Srbiji bilo je 18 protoprezviterijata, koji su se delili na 54 namesništva, a u južnoj Srbiji 14 sa 32 namesništva. Severna Srbija brojala je 904 parohije, sa oko 800 crkava i preko 1000 sveštenika, a u južnoj Srbiji je bilo 760 parohija sa oko 800 sveštenika. Glavni izvor izdržavanja sveštenika i njihovih porodica bio je „popovski bir“, koji su građanske vlasti, od vremena patrijarha Dimitrija, uzimale u novcu i predavale sveštenoslužiteljima. Sveštenstvo se školovalo u Bogoslovsko-učiteljskoj školi u Prizrenu za jug Srbije, a za sever bio je viši nivo obrazovanja u beogradskoj bogosloviji. Od 1922. radila ja i bogoslovija „Sveti Jovan Bogoslov“ u Bitolju. U severnoj Srbiji bilo je 54 aktivna manastira, sa 90 kaluđera, a u južnoj Srbiji 72 manastira, sa oko 50 kaluđera. Od ženskih manastira postojao je samo jedan u selu Berovu, na Bregalnici, a 1920. je osnovan još jedan u Mirkovcima kod Skoplja. Bratstvo prvog brojalo je 20 monahinja, a drugog tri. Za školovanje klira postojala je monaška škola u manastiru Rakovici. Objavljivani su mnogi časopisi: „Hrišćanski život“, koji su izdavali profesori beogradske bogoslovije, „Vesnik SPC“ list svešteničkog udruženja u Beogradu, „Crkva i Život“, glasilo Skopske mitropolije, „Pregled“ eparhija Žičke, Niške i Timočke. Popularan je bio „Hrišćanin“, koji je izlazio u Beogradu, „Hrišćanski misionar“, „Mali misionar“, kao i niz drugih listova, koje je izdavao Bogomoljački pokret. U časopisima su mogli da se pročitaju tekstovi sa duhovnom tematikom, ali i polemike, naročito posle patrijarha Dimitrija, u vreme konkordatskih borbi.
U tim nemirnim danima, iako veroispovednički neustrašiv, patrijarh Varnava je zdravstveno počeo da slabi. Iznenada je preminuo u noći između 23. i 24. juna 1937, baš u vreme izglasavanja konkordata u Narodnoj skupštini. Nenadana smrt patrijarha Varnave potresla je sve pravoslavne ali i nepravoslavne istinoljubive i pravdoljubive stanovnike Kraljevine. Uveliko se u narodu pričalo da je patrijarh otrovan od svojih bliskih osoba (kuvara). Ali kolale su i glasine da to nije tačno. Danas, posle 70 godina, i dalje se piše o tom događaju. Patrijarh Varnava je sahranjen u malom Svetosavskom hramu na Vračaru.